LA BATTAGLIA DI BASSANO - 5 -6 novenbre 1796

 

Jera da metà otobre che seitava piòvare coasi ogni dì. Na piova sirocosa che inbronbava torno Bassan i tanti casuni e i puchi racolti 'ncora in pie che ghe jera scanpai a'e zhate ocione de'i france­si, rivai da'a val Sugàna 'l 7 setenbre, fasendo scanpare i tedischi, e che da ’lora i voéa tuto, pagando a pro­messe.

 

Ghea scumizhià propio Napoleone, pena rivà el 9 setenbre, ordinandoghe co'e brute al podestà Barbaro de procurarghe, in tre ore, 50.000 ciope de pan, 40 bote de vin e 70 cari de fen. Senpre co ste requi­sission ghea seità i so intendinti, pa no parlare de'a bassa trupa che ghin'ea fato de ajo, vegnen­do basso da'a val Sugana (i se ghea parfin onto i stivai co 1'ojo santo de'a cesa de Soeàgna) e che de note, a ciapi, i se traséa pa' e canpagne in zherca de roba e de fémene. No ze che tuti i contadini se rassegnasse a ciaparle e se saèa che pi de coal­che soldà francese jera ndà finire so'l sotofondo de coalche leamaro; anca parché i sui i’o zhercava, braàndo.

 

 

Tuto coesto pa far capire coanto continti che fusse siuri e poareti coando che i francesi ze partìi in pressa par Vicensa, el 4 novenbre, parché rivava da Trento naltro esercito austriaco, e coanto in pressa che 'a so contentessa se fusse canbià in paura e ràbia co'i ga visto i austriaci fermarse Bassan pa spetare i francesi. Romai 'o saéa anca luri che da aprìe i tedischi seitava ciapare sòeo che legnàe so'e brasòe da i francesi e che dopo Borgheto (28 majo) l' inperatore Francesco I ghea anca proà canbiare el capo de stato majore Beau­lieu col gen. Wurmser. Ma ghe jera poco da can­biare comandanti fin che i generai tedischi, uficiai sòeo parché nòbii anca s'ii ghea 'a testa da mas-­cio, i credea senpre de fare 'a goera dugando a scachi, desperdendo de coà e de-à eserciti de ser­vi de'a gleba: tanto da soldai come da borghesi, co­me inte'l medioevo. Napoleone, che 'l  scumizhia­va lora far védare chi che 'l jera, mandà in Italia dal Diretorio aposta pa robare, co na masenada de pezhinti, esaltai da'a rivoeuzhion e pjni de fame de tuto, el se sentava parfin magnare cu'i so sol­dai e i pi feroci in batalia li promovea so'l canpo. Pa’indò ch'ii jera passai, tuti ghin'ea na ponga de'a so liberté, fraternité eccetera, e anca a Bassan, dopo verli proai, i garìa pagà no-so-cossa parché i fus­se ndai inpiantare 'l so "albaro de a’ libertà" da coalche altra parte. Cussì, come coando che paura e ofese ciapàe te fa imajnare e projetare 'e robe pi stranbe pa vindicarte, anca chea volta, parlando fra contadini, ghe ze saltà in mente de voltare in­te'a Brenta, za carga de àcoa, tute 'e roste, piene anca lore pa'a piova, pa no far passare i francesi che jera Vicensa. 'A parea na idea da mati o da putei ma i tedischi, cu'i'a ga saesta, i’a ga messa suìto inte'l conto de'a so strategia za so'l meodì del 5, saendo che i francesi vegnea vanti. Zà da'a matina el comandante Alvinczy ghea mandà 3000 tedischi de-à del ponte de legno, vissin al col de Grado. Naltro grosso distaccamento jera stà mandà a Maròstega e i avanposti a Schiavon. Da'a parte sinistra de'a Brenta, da Ca’ Cornaro in dò, jera schierai 8000 soldai. A Fontaniva ghe jera el gen. Liptay co ‘I so rejimento de 4000 òmani c naltri 1000 jera a Carmignan pa

 

difendare ‘e tre passarèe de barche so'a Brenta. A Zhitadea i ge­nerai Provera e Subist jera de riserva co 5000 tedischi. Dopomeodì 'a division de Massena se ga butà su'i 1000 de Carmignan che i se ga ritirà, conbatindo, a Fontaniva dopo ver però tajà 'e passarèe. Ma romai je­ra sera e i francesi i se ga acanpà in medo i buschi drio 'a riva, indo che desso ghe ze 'a ostaria de Ceo Pajaro. I austriaci jera da chealtra parte cu'i so canuni: so chea larga de jaruni che lora nissun cavava.

 

 

Tuto coesto pa far capire coanto continti che fusse siuri e poareti coando che i francesi ze partìi in pressa par Vicensa, el 4 novenbre, parché rivava da Trento naltro esercito austriaco, e coanto in pressa che 'a so contentessa se fusse canbià in paura e ràbia co'i ga visto i austriaci fermarse Bassan pa spetare i francesi. Romai 'o saéa anca luri che da aprìe i tedischi seitava ciapare sòeo che legnàe so'e brasòe da i francesi e che dopo Borgheto (28 majo) l' inperatore Francesco I ghea anca proà canbiare el capo de stato majore Beau­lieu col gen. Wurmser. Ma ghe jera poco da can­biare comandanti fin che i generai tedischi, uficiai sòeo parché nòbii anca s'ii ghea 'a testa da mas-­cio, i credea senpre de fare 'a goera dugando a scachi, desperdendo de coà e de-à eserciti de ser­vi de'a gleba: tanto da soldai come da borghesi, co­me inte'l medioevo. Napoleone, che 'l  scumizhia­va lora far védare chi che 'l jera, mandà in Italia dal Diretorio aposta pa robare, co na masenada de pezhinti, esaltai da'a rivoeuzhion e pjni de fame de tuto, el se sentava parfin magnare cu'i so sol­dai e i pi feroci in batalia li promovea so'l canpo. Pa’indò ch'ii jera passai, tuti ghin'ea na ponga de'a so liberté, fraternité eccetera, e anca a Bassan, dopo verli proai, i garìa pagà no-so-cossa parché i fus­se ndai inpiantare 'l so "albaro de a’ libertà" da coalche altra parte. Cussì, come coando che paura e ofese ciapàe te fa imajnare e projetare 'e robe pi stranbe pa vindicarte, anca chea volta, parlando fra contadini, ghe ze saltà in mente de voltare in­te'a Brenta, za carga de àcoa, tute 'e roste, piene anca lore pa'a piova, pa no far passare i francesi che jera Vicensa. 'A parea na idea da mati o da putei ma i tedischi, cu'i'a ga saesta, i’a ga messa suìto inte'l conto de'a so strategia za so'l meodì del 5, saendo che i francesi vegnea vanti. Zà da'a matina el comandante Alvinczy ghea mandà 3000 tedischi de-à del ponte de legno, vissin al col de Grado. Naltro grosso distaccamento jera stà mandà a Maròstega e i avanposti a Schiavon. Da'a parte sinistra de'a Brenta, da Ca’ Cornaro in dò, jera schierai 8000 soldai. A Fontaniva ghe jera el gen. Liptay co ‘I so rejimento de 4000 òmani c naltri 1000 jera a Carmignan pa

 

difendare ‘e tre passarèe de barche so'a Brenta. A Zhitadea i ge­nerai Provera e Subist jera de riserva co 5000 tedischi. Dopomeodì 'a division de Massena se ga butà su'i 1000 de Carmignan che i se ga ritirà, conbatindo, a Fontaniva dopo ver però tajà 'e passarèe. Ma romai je­ra sera e i francesi i se ga acanpà in medo i buschi drio 'a riva, indo che desso ghe ze 'a ostaria de Ceo Pajaro. I austriaci jera da chealtra parte cu'i so canuni: so chea larga de jaruni che lora nissun cavava.

 

 

De matina bonora, el dì dopo, domenega 6 novenbre, i tedischi ga tacà tirare in medo i buschi co tute e so artilierie a also zero. I francesi suito i ga proà ndare a l' assalto, traversando 'a Brenta, romai in piena par via de'e fa­mose roste voltae drento, e sòeo dopo che ghin si n'a negà na mùcia, i se ga deciso fare contrabataria in medo on te­ramoto de sbari che se sentìa fin Bas­san e de sassi che zoeava, faséndo pi da­ni de'e canonàe. Par paura però che i francesi passasse a Brenta, a’e 10 de ma­tina el comandante Alvinczy el ga mandà el gen. Cavazzini co 2000 sol­dai drio a riva destra pa ciaparli a'e spae, ma rivai a'e Nove, i ga catà i so avan­posti de Schiavon che se ritirava in pressa pa scanparghe a'a division de Augereau e anca a tuta l'armata co Na­poleone, in testa, che voéa proare a sfon­dare Bassan, visto che no se podéa a Fontaniva. Cavazzini lora 'l ga mandà 300 soldai, co on canon, pi basso de'e Nove pa vere 'l tenpo de schierare 'a trupa. De 300 ghi n'è tornà indrio 30, I francesi ze ndai drento 'l paese, man­dando intanto na coeòna verso Marò­stega, e i tedischi da Cartijan ghe tirava co ’l canon, copàndoghe parfin el cavàeo a na guida de Napoleone in piassa a'e Nove. Co ga scuminzhià 'l scontro vero e proprio, Cavazzini ze stà parà indrio verso 'e Marchesane, indò che jera schierai altri corpi austriaci e là 'a lota ze deventà rabiosa, in medo on finimondo de s-ciopetae e canonàe che se sentìa da Bassan farghe eco a coèe de Fontaniva. Intanto però jera stà conpletà 'l schieramento austriaco so do linee: una in pianura tra Bassan, Marsan e Maròstega, chealtra co tanta artilieria sora 'e prime coìne, partindo dal col de Grado.

 

Anca se 'l conbatimento jera feroce e confuso, i francesi pinpian i seitava ndar vanti e, a'e 2 dopomeodì, drio 'a Brenta i jera rivai a'e Marchesane, anca se i vegnéa decimai da'e artilierie tede­sche postàe a Cartijan, a'l Lazareto e a S. For­tunà so chealtra riva. Drio 'e coìne, da Maròstega i jera rivai a Marsan e i ten­tava de intanarse inte'a vae de S. Micèe, bersaliai da'i tedischi sora 'l col de Grado e chealtre alture.

 

A'e 4 so'a strada marostegana i fran­cesi jera rivai al Dindo e, da chealtra parte, on dosento metri sora 'a cesa de'e Marchesane.

 

Romai 'a jente de Bassan se spetava de vèdarli spuntare da coalche parte, dopo ver passà 'a Brenta, e métarse fare 'e sòite porcade. Propio lora el gen. Al­vinczy ga butà inte 'a batalia i ultimi 3000 òmani de riserva e i piati de'a baeànzha ze tornai in pari parché i francesi on po­co a'a volta i se ga fermà e in coalche posto i ga ricevesto l'ordine de ritirarse so posission pi sicure. Napoleone ghea capio de èssarse ndà incantonare inte on cùeo de saco indove che no se podéa né sfondare né torghe a volta ai tedi­schi. I du eserciti ga seità sbararse co s-ciopi e canuni, anca pa'l scuro, fin a'e 9 de sera e dopo se vedéa, inte'l siensio inproviso, i fughi da canpo di i soldai in pianura e sora ‘e coine.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Intanto Napoleone ghea riunìo i so generai inte 'a ceseta de S. Giovanni Nepomuceno a'e Marchesane deciden­do 'a ritirata verso Vicensa, segnaeà a'e 2 de note co du fughi artificiai ai soldai che, dopo ver desfà el paese de'e Nove, robando el possìbie e copando diversi civii, i ga despojà e trato int‘ii fossi i morti, cargà i so ferìi sora de'e scae e i ze partii par Vicensa cantando vitoria. I tedischi, continti e stufi-morti, i ghe ga mandà drio oni poca de trupa col gen. Hohenzollern, ma sòeo a'a matina, pa'1 ciaro. I cunti tra francesi e tedischi i je­ra rinviai de ùndase dì a Arcole (15-17 novenbre), indo-che Napoleone no ga catà 'a Brenta piena. Scrive Andrea Tattara che lora jera proveditor de sa­nità a Bassan, che da'l finimondo che ghe jera stà, paréa che i morti ghesse da èssare 10.000 pa parte e invesse i francesi morti i ze stai 300 a Fontaniva e 200 i tedischi. A Bassan i tedeschi ze morti in 300 e 200 i francesi.2000 in tuto i ferìi e 2800 i presonieri francesi.

 

===================================================================

 

Scrivi commento

Commenti: 16